“BABA OCAĞI” – ƏYLİSİN SƏSİ

“Ocaq”dan – “Baba ocağına” qədər

Qarabağ hadisələri Azərbaycan xalqının yaddaşına həm də Zori Balayanın “Ocaq” əsəri ilə yazıldı. XX əsrin sovet laboratoriyasında yaddaşsızlaşdırılmış Azərbaycan xalqı yenidən “ilk dəfə” erməni xisləti ilə üz-üzə qaldı. Mənim torpağıma “yazıq”, “məzlum”, “gözüyaşlı” maskasında gələn düşmən Rusiyanın çətiri altında burada özünə dövlət qurdu, yalançı tarix yaratdı, gah yaltaqlandı, başımızı bişirdi, gah əqrəb xislətini göstərdi, nəhayət, mənim qarşıma “Oğaq”la çıxdı. Azərbaycan xalqı bu həyasızlıqdan sarsıldı. Dilində “ocaq” sözü olmayan erməni türkün sözünü özünə bayraq edib, baba ocağımızın oduna isinmək istədi. Unutdu ki, ocaq bizləri yaradan müqəddəs anadır. Hər kəsi aldatmaq olar, ancaq analar aldanmır: onlar öz övladlarını gözüyumulu tanıyırlar. Ana odumuz-Baba ocağımız ermənini qəbul etmədi, işığı ilə onun xain xislətini, çirkin sifətini hamıya birdəfəlik tanıtdı. Xocalıda ermənilərə əsir düşmüş Azərbaycanlı uşağı öz əlləri ilə divara mıxlayıb dərisini soymuş, sonra da bunu görünməmiş həyasızlıqla mətbuata danışmış Zori Balayan heç özü də bilmədi ki, türkün “Ocağına” əl uzatmaqla onu daha da alovlandırdı.

Od – türkün yaddaşıdır: alovlandı yaddaşımız. Odun şöləsi artdıqca XIX yüzildən üzübəri ermənilərin törətdiyi bütün milli faciələrimiz bir-bir üzə çıxdı. Necə onlara çörək, yurd, isti od-ocaq verən türkü satdılar. Necə Bakıda, Şamaxıda, Naxçıvanda, Göyçədə, Zəngəzurda... türkün qanını içdilər...

Ocaq haram götürmədi: Zori Balayanın “Ocağ”ını söndürdüyü kimi, onun yeni cücərtisi olan, daş kimi sərt, soyuq erməni qəlbinin düşüncəsinin qanlı arzularını ifadə edən “Daş yuxular”ı da puç etdi. Və bir gün türkün ocağından bir səs ucaldı. Bu, “Baba ocağı”nın səsi idi. Bu səsi ürəyi baba ocağının odu ilə illərlə yanan vətən oğlu – Nizami Muradoğlu ucaltdı.

Ürəyin qanı və odu ilə yazılan roman

Mən peşəmdən irəli gələrək elmi yaradıclıqla məşğul olan insanlarla əhatə olunmuşam. Bu yaradıcılığın psixologiyasına bələdəm. Ancaq icərimizdə bədii yaradıcılıqla məşğul olanlar da var: Adil Cəmil peşəkar şair, Kamran Əliyev müəyyən ritmlə öz ruhunu nəsrlə sakitləşdirən ədəbiyyatşünas, Şakir Albalıyev qəlbinin titrəntilərini böyük fasilələrlə şeirə çevirən folklorşünas, bizi öz təsəvvüfi-irfani misraları ilə başqa bir ruha kökləyən Fəxrəddin Salim irfanşünasdır. Ancaq Nizami Muradoğu bizim kollektivə başqa yaradıcı havada gəldi. Mənə bədii yaradılığınn psixologiyasını ilk dəfə canlı şəkildə izləmək onun  simasında qismət oldu.

Həm də “el adamı” olan Nizami müəllim mənə daim yük altında əzilən insanı andırır. İnsanlarla ünsiyyəti “el adamının” bütün ülgülərinə uyğun olsa da, elə insanların içindəcə özünün ayrıca yaradıcılıq dünyası var. Hərdən özünün də xəbəri olmadan kompüterin ekranına dalmış sifətini müşahidə edirəm. Üzü sanki donur, lakin gözləri bir kitabdır. Həmin an cismi şöbədə olsa da, ruhu ilə ayrı bir dünyada olduğunu anlayıram. Beləcə “Baba ocağı” romanı “bizimlə birgə” yazıldı. Bəzən səhərlər gözləri qızarmış, yorğun, əzgin vəziyyətdə işə gələndə: “Nə olub, Nizami müəllim, xəstə deyisiz ki?” sualıma “Yox, deyiləm, səhərə qədər romanın üzərində işləmişəm. Oxuyanda görəcəksiniz, hadisələrin ağırlığına dözmək olmur. Ancaq nəyin bahasına olursa-olsun yazmalıyam” cavabını verirdi.

Romanı oxudum və sarsıldım. Nizami müəllimi onda başa düşdüm. Ermənilərin keçən əsrin əvvəllərində Əylis və ətrafında törətdiyi vəhşilikləri oxumağa əsəblərimin gücü çatmırdı. Ancaq oxumalı, romanı başa çatdırmalı, bu faciəni canı, qanı, ruhu ilə yaddaş faciəsi kimi aylarla yaşamış dostumun “yaddaş ağrılarına” bir neçə günlüyə də olsa da dözməliydim.

Ağrıdan yaranan roman

Çoxlu şeirlərin, mənzun dramların müəllifi olan N.Muradoğlunun bu əsəri o birilərinə bənzəməz. “Baba ocağı” ürək ağrısı ilə yazıldı. Həm də bu ağrı təkcə yaddaş ağrısı deyildi. “Daş yuxular”ın gətirdiyi xəcalətin ağrısı idi.

Nizami müəllim əslən Ordubadın Əylis kəndindəndir. O kənddən ki, oradan bir vaxtlar fəxr etdiyimiz Ə.Əylisli çıxıb. O kənddən ki, ermənilərin keçən əsrin əvvəllərində törətdiyi qanlı hadisələr hamı kimi N.Muradoğlunun da yaddaşında yaşayır. Bizlər “Daş yuxular”ın xəcalətini bir azərbaycanlı kimi yaşasaq da, əylislilər və Əylisin suyunun, havasının, ağacının, daşının və ocağının ayrılmaz parçası olan Nizami Əylisli onu ayrı cür yaşadı. Bunu təsəvvür etmək çətindir. Bir azərbaycanlı, bir yaradıcı şəxsiyyət, həm də bir vaxtlar vətənin bu tarixi ocağının bütün inzibati məsuliyyətini öz çiyinlərində daşımış vətəndaş kimi onun nələr çəkdiyini hiss etməyə çalışırdım. O, bütün ağrılarını rəğmən öz kişi adabının bir zərrəsini də qurban vermədi. “Baba ocağı” romanı beləcə ağrıdan doğuldu.

“Baba ocağı” oxucu səsi kimi

Baba ocağı haqqında kifayət qədər sanballı yazılar çap olunmaqdadır. Ən azı, peşəkar tənqidçi Vaqif Yusiflinin, o cümlədən publisist-folklorşünas Şakir Albalıyevin yazılarını oxumuşam. Kitab haqqında yazmağı qət etdiyim üçün həmin yazıları, əslində, maraqla oxumuş, həmkarlarımın əsərdə nələri diqqət mərkəzinə gətirdiyinə diqqət vermişəm. Lakin məqaləmi ürəyimdə arzu etdiyim kimi sürətlə yaza bilmədim. Qəlbim bu yazıya gec doldu. Çünki oxuduğum hadisələrin təəssüratından gec qopdum. Bu, həm elmi, həm də bədii yaradıcılıq üçün ciddi məqamdır. Təəssüratla yazılan yazı obyektiv olmur. Bilavasitə öz nəslinin nümunəsində ermənilərin törətdiyi faciəni yaşamış Nizami Muradoğluna onun təəssüratından qopmaq, hadisələrə “seyrçi” nasir mövqeyindən yanaşmaq üçün illər lazım olmuşdu. Mənim də bir müddətə ehtiyacım var idi.

Nəhayət, bir bazar günü kompüterin arxasına keçə bildim. “Baba ocağı” məni də dilləndirdi: ruhuna, dünyasına, roman “ədəbinə”, yazıçı “adabına” köklədi. Anladım ki, Nizaminin bir yazıçı kimi öz mətni ilə bizə təqdim etdiyi “adaba” köklənmədən əsər haqqında obyektiv söz demək çətindir.

“Baba ocağı” yazıçı adabı kimi

Erməni vəhşiliyi haqqında yazmaq hər bir azərbaycanlı üçün çətindir. Çünki biz bu vəhşiliyin, qaniçənliyin qurbanlarıyıq: zülmə məruz qalanın zülm edən haqqında emosiyasız danışa bilməsi çətin məsələdir. Dində bu, “böyük cihad” adlanır: insanın özünün öz qəzəbinə üstün gəlməsi onun öz düşməninə üstün gəlməsindən qat-qat çətin iş hesab olunur. N.Muradoğlunun “Baba ocağı” romanını ilk bədii-poetik məziyyəti onun hadisələri təsvir üslubu ilə bağlıdır. Öz ata-babası ilə ermənilərin törətədiyi qanlı faciələrin yaddaş qurbanı olan müəllif yazıçı stolunun arxasında ağrısına, acısına qalib gəlmiş, hadisələri obyektiv şəkildə, əslində isə, deyərdik ki, Azərbaycan bədii düşüncəsinin tarixi adabına uyğun şəkildə verə bilmişdir. Milli bədii düşüncə tariximiz bu cəhətdən parlaq nümunələrlə zəngindir. İran şairi Əbülqasim Firdovsi özünün dünyaca məşhur “Şahnamə”sində türkə olan bütün nifrətini ortaya qoydu. Ona görə də farsların milli şairi olmaqdan uzağa gedə bilmədi. Nizami isə onun əksinə olaraq “Xəmsə”də” dünyanın bütün xalqlarına, o cümlədən farslara bütün sevgisini ortaya qoydu. Ona görə də həm bizim, həm farsların, həm də dünyanın şairi olmaq kimi ən uca zirvəyə qalxdı. Nizami Muradaoğlu da “Baba ocağı”nda öz Nizami babasının yolu ilə gedib: yazıçı şəxsiyyətini qanlı hadisələrin poetik emosiyasından qorumağa nail olub. Bu da ona faciəni bütün boyu ilə görməyə, şərin törətdiyi faciəni Həyat-Ölüm-Həyat kosmoloji silsiləsinin əbədi dövriyyəsi kimi fəlsəfiləşdirməyə imkan verib. Ona görə də belə hesab edirik ki, bu əsərdə, bəlkə də, heç yazıçının özünün də fərqinə varmadığı bir həyat fəlsəfəsi var: həyat ölümdən, milli dirçəliş faciədən başlanır. Ölüm olmadan, faciə olmadan həyat və dirçəliş yoxdur.

Romanın obrazlar aləminin kosmoloji arxetipləri

N.Muradoğlunun romanının obrazlar aləmi kosmoloji struktura malilkdir. Burada hər şey varlığın ilkin əzəli, əbədi, ilahi strukturunu inikas edir: Xeyirlə Şər, Həyatla Ölüm, Sevgi ilə Nifrət, Rəhm ilə Amansızlıq üz-üzədir. Bu antoqonist dəyərlər romanda Türk-Erməni oppozitiv blokunun məna cərgələri kimi təqdim olunur. Və romanın, bizcə (bizim şəxsi qənaətimizə görə), ən böyük dəyəri ondadır ki, N.Muradoğlu gerçəkliyin bədii kodla təsvirinə münasibətdə düşüncənin arxetipik strukturuna sonadək köklənə bilib. Belə ki, düşüncənin universal kosmoloji modelində qarşı duran elementlər arasında bütün hallarda diffuz elementlər var. Bu elementlər qütblər arasında mediativ rabitə yaradaraq sistemin bütövlüyünü təmin edir. Bu, kosmoloji mediasiyadır: o, müsbət – kosmosyaradıcı da, mənfi – xaosyaradıcı da ola bilər. N.Muradoğlunun romanında biz onun bütün tiplərinə: türkün böyüklüyü qarşısında mənfi katarsis keçirib sarsılan kosmosyaradıcı ermənilərə də, bu böyüklükdən yararlanıb ölümdən qurtulan, lakin ayaq üstə durduqdan sonra ilk məqam düşən kimi türkə xəyanət edən xaosyaradıcı ermənilərə də, özü türk olub sonradan xristianlaşan türk-ermənilərə də rast gəlirik. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Azərbaycan ədəbiyyatında xristian dinini qəbul edərək tədricən erməniləşmiş qıpçaq türklərinin bədii obrazını yaradan ilk Azərbaycan yazıçısı N.Muradoğludur. Bu mənada, onun bədii obraz kimi yaratdığı, sonadək öz etnik kökü (türklük) ilə dini stereotipləri (erməni xristianlığı) arasında qalan, onlar arasında sülh yaratmağa xidmət edən keşiş Mikayıl obrazı milli ədəbiyyatımızda bir ilkdir. Bu ilk bizi özümüzə, öz milli kimliyimizə, etnokosmik identifikasiyamıza bütün gerçəkləri nəzərə alaraq baxmağa imkan verir. Belə ki, erməni var gücü ilə türkü məhv edib onu yer üzündən silməyə çalışsa da, o, bizim tarixi taleyimizdir. Onların bizdən əsas fərqi ondadır ki, bizlər varlığın ilahi-kosmoloji ritminə köklənərək yaşasaq da, ermənilər ilahi nizama qarşı çıxır. Azərbaycanlı dünyanı bütün rəngləri və bu rənglərin Uca Yaradıcısı ilə birgə qəbul edir, erməni isə dünyanı öz rəngi ilə boyayıb, onun Rəssamını inkar edir. N.Muradoğlu gerçəkliyin gözünə dik baxmaqla bütün gerçəklərin arasında olan haqqı görə bilmişdir. Məhz bu: həqiqəti bütün rəngləri, ağrılı-acılı cəhətləri, sərf edən və etməyən tərəfləri ilə qəbul etmək yazıçı Nizami Muradoğlunun Azərbaycan bədii nəsr dövriyyəsinə daxil etdiyi mətnin – “Baba ocağı”nın özünəməxsus cəhətidir.

Romanın bütün poetik yükü iki əsas obraz: azərbaycanlı Rövşən, erməni Arakel surətlərinə yüklənmişdir. Onlar poetik və semantik qarşıdurma sisteminin bütün alt səviyyələrini özlərinə konsentrasiya etməklə türklük və erməniliyin, xeyirin və şərin simvolları kimi çıxış edirlər. Lakin bu obrazların təhlilini N.Muradoğlunun əsərinin müəyyən mənada haqlı olaraq doğurduğu “bədiilik problemi” məsələsinə toxunmadan vermək mümkün deyidir.

“Baba ocağı”nın bədii özünəməxsusluğu

Bu roman birmənalı qiymətləndirilməsi mümkün olmayan mətn hadisəsidir. O yazılıb, çap olunub, həm oxunur, həm də dəyərləndirilir, hətta ölkənin qədim və məşhur universitetlərindən birində “müəllif-tələbə” formatında müzakirəsi də keçirilib. Lakin bu bədii mətnin birmənalı rəngi hələ də tapılmayıb. Çünki əsər oxucuda fərqli təəssüratlar yaradır. Bu da, fikrimizcə, bəzilərinin haqsız yerə güman etdiyi kimi, romanın tarixi səviyyəsinin bədii səviyyəsini üstələməsi ilə yox, müəllif üslubu ilə bağlı məsələdir.

“Baba ocağı” sırf bədii üslubda başlayır. Əsərin qəhrəmanı Rövşən cavanlıqdan qaçıb gəldiyi Bakı ilə vidalaşır. Uzun illər həsrəti ilə yandığı doğma yurd – Əylis kəndi yuxularını ərşə çəkir, ara bir gözünə yuxu gedəndə isə gördüyü yalnız Əylis olur. Ruhunu Bakıda saxlaya bilmir, cismini götürüb ruhunun ucduğu məkana – Əylisə qoşur.

Əsərin lap başlanğıcından “şirin” tonda gedən bədii üslub arabir qeyri-bədii xarakterli təsvir elementləri ilə sanki silkələnir. Oxucu bunu ilk baxışda yazıçının bədii üslubu bütün hallarda eyni səviyyədə saxlaya bilməməsi kimi başa düşür. Lakin oxucu Rövşənlə bərabər “faciə məkanına” daxil olduqca müəllifin məqsədi, onun bədii niyyəti və üslubu aydınlaşmağa başlayır. Bu cəhətdən Nizami Muradoğlu tarixi lap posmodernist poetikada olduğu kimi ənənəvi təsvir-təhkiyə üslubundan yan keçməklə təqdim edir. O, XIX əsrin əvvəllərinin koloritini heç bir halda tarixi-etnoqrafik elementlərdən istifadə etməklə yaratmır. Müəllif buna heç cəhd də etmir. N.Muradoğlu oxucunu tarixi hadisələrin içinə çəkməklə bütün qapıları örtüb, onun cari (müasir) zamanla əlaqələrini kəsməyə çalışmır. Əksinə, biz deyərdik ki, şüurlu şəkildə bədiiliklə reallıq, tarixlə müasirlik, obrazla oxucu arasında “açıq görünən” yol qoyur, keçid yaradır. Bu, N.Muradoğlunun yaratdığı mətni bədii cəhətdən zahirən uduzdurub ona publisistik boya versə də, müəllif buna getməkdən çəkinmir, tarixlə bədiilik, yaddaşla gerçəklik, obrazla oxucu arasında hər an birindən o birinə keçilməsi mümkün olan körpü qoyur.

Bu – nədir? Yazıçı naşılığı, yoxsa ustalığı?!

Bizcə, altı bədii əsər, o cümlədən ədəbiyyat-folklor poetikasının nəzəri əsaslarına həsr olunmuş monoqrafiya müəllifinin bu yanaşmasını təcrübəsizlik, bədiiləşdirmə qabiliyyətinin zəifliyi kimi yozmaq mümkün deyildir.

Mən bir oxucu kimi müəllifi anlayıram. O, çoxqatlı struktura mailk əsər yaratmışdır. Və əsər bütün poetik varlığı ilə onun müəllifinin bədii düşüncəsini və missiyasını inikas edir. Əslində, müəllif missiyasını nəzərə almadan bu əsəri onun necə olmasından asılı olmayaraq obyektiv şəkildə qiymətləndirmək mümkün deyildir. “Baba ocağı” romanının bütün poetik dəyəri, məziyyətləri onun müəllifinin bəşəri-tarixi missiyasına müncər olunur.

“Baba ocağı” missiya kimi

Mən məsələni belə qoymaq istərdim: “N.Muradoğlu bu əsəri yazmaya bilərdimi?”

Bimənalı şəkildə cavab verirəm: “Yox”. O, bu əsəri mütləq yazmalı idi. Özü də təkcə öz əvəzində yox, bütün əylislilərin əvəzində, özü də bütün dirilərin əvəzində yox, həm də bütün şəhid ruhlarının əvəzində yazmalı idi. Əslndə, N.Muradoğlu “Baba ocağı”nı erməni vəhşiliyi haqqında uşaqlıqla eşitdiyi ilk andan yazmağa başlayıb. O, ömrü boyu “Baba ocağı” ilə yaşayıb: onun ağrıları, acıları müəllifin şəhid heykəlimiz H.Cavidlə bağlı əsərlərində də var. Lakin “Baba ocağı”nın zamanı “Daş yuxular”la gəldi. “Daş yuxular” yaddaş ocağımıza daş atdı: bu daş “Baba ocağı”nın közünü qopardı.

“Baba ocağı” yaddaş kimi

“Baba ocağı” romanı Əylis insanlarının yaddaşında bu gün belə yaşayan, nəsildən-nəsilə keçən hadisələr əsasında yazılıb. Əylisdə ermənilərin törətdiyi faciələri bilməyən yoxdur. Əylisli olmaq həm də bu yaddaş faciəsi ilə yaşamaq deməkdir. Ancaq türkün böyüklüyü ondadır ki, o, insana münasibətdə həmişə ilahi dəyərlərə əsaslanır, ermənini də Allahın yaratdığı xilqət hesab edir. Milli yaddaşla ilahi ülgülər arasında yaşamaq Azərbaycan xalqının heç vaxt qaça bilmədiyi və qaçmağa cəhd emədiyi taledir. Nizami də bu tale ilə böyüdü. İllər keçdikcə erməninin də insan ola biləcəyinə inandı. Lakin tarix sübut etdi ki, hər kəs əzəldən necə yaranıbsa, qiyamətədək elə qalacaq: ermən xisləti heç vaxt dəyişməyəcək. Bu cəhətdən vurğulamaq istərdik ki, “erməni xisləti” romanın ayrıca obrazı, poetik səviyyəsi, semantik elementi kimi çıxış edir.

“Baba ocağı” bədii mətn kimi

Romanda tarixi hadisələr, yaddaş məlumatları vahid bədii xəttə tabedir. Bu, zahiri planda əsərin baş qəhrəmanı Rövşənlə bağlı süjetdir. Lakin həmin süjet heç də bütün hallarda mətnin aparıcı poetik məntiqi kimi çıxış etmir. Əylislilərin yaddaşında yaşayan faciəli hadisələr Rövşənlə bağlı süjetin içində milli tariximizin erməni səhifəsini təşkil edən hadisə kimi müstəqilləşərək romanın poetik strukturunin xüsusi səviyyəsini ortaya qoyur. N.Muradoğlu bununla Azərbaycanın milli yaddaşı və tarixi romanı üçün canlı yaddaşın rolunu əlahiddələşdirir, onu müasir milli mövcudluğun şərtinə çevirir. Yazıçı bununla hər bir azərbaycanlı qarşısında ermənini tanımaq vəzifəsini qoyur. Patoloji çatımazlıqlarla bəşəriyyətin mutasiyasına çevrilmiş ermənini bilmək, hiss etmək bu patologiyaya münasibətdə hər bir müasir azərbaycanlının vəzifəsidir. Ermənilər xəstədir, biz manyaklarla üzbəüzük: onlarla ilahi mizanlarla rəftar etmək üçün erməniləri tanımaq və bilmək lazımdır.

“Baba ocağı” identifikasiya modeli kimi

Lakin roman bizə təkcə erməniləri deyil, həm də eyni zamanda özümüzü tanımağa imkan verir:

Necə olur ki, azəbaycanlı müğənni gedib erməni toyunda oxuyur?!

Necə olur ki, Xocalı faciəsinin, 20 Yanvar faciəsinin ildönümlərində restoranlarda kef edənlər olur?!

Necə olur ki, bu qədər faciəyə göz yumub, “həqiqət” adı altında “Daş yuxuları”la  erməni ideologiyasına xidmət edənlər olur?

Nizami Muradoğlunun romanında bu sualların bir cavabı var: erməni xislətinin yaratdığı fəsadlar:

“Erməni Minasın iki yetim qızı qalmışdı: Taniko və Arsenik. Taniko ilə kəndin müəllimi  Mirzə Rahab evləndi. Arsenik ilə qaçqınlardan Mustafa bəy ailə qurdu, sonra köçüb İrana getdilər, nəsilləri artıb davam elədi. Sovet hakimiyyəti kənd müəllimi Mirzə Rahabı yüksək vəzifəyə irəli çəkdi, o, maarif komissarı oldu, iqtisadi imkanları xeyli genişləndi. Taniko qonşuluqda böyüyən bir qarnı ac, bir qarnı tox olan azərbaycanlı uşaqlara hərdən ya bir tikə çörək, ya bir alma verib onların məhəbbətini qazandı. Bütün gününü bu uşaqlara erməni mahnıları öyrətməklə keçirən Taniko Əylisdə baş verən hadisələri təhrif edərək danışır, həm də onlarda “məzlum” erməni xalqına qarşı bir məhəbbət oyadırdı”.

Əziz Nizami müəllim, sən bu abzasınla böyük bir milli həqiqətin üstünə işıq salıbsan. Mənə bu abzasla çox şey, o cümlədən “Daş yuxular”ın da Tanikonun “nağıllarından” göyərdiyi aydın oldu.

Sənə çox minnətdaram ki, bu əsəri yazıbsan. Bu gün Azərbaycan yazıçıları Nobel almaqdan dəm vurur, kimisi bundan ötrü Həzrət Peyğəmbərə, islam dəyərlərinə böhtan atır, kimisi Xətaiyə, Dədə Qorquda sataşır. Bu əsərlər, bəlkə də, öz müəlliflərinə hər hansı divident gətirir, ancaq onların millət üçün çürük qoz qədər də əhəmiyyəti yoxdur.

Sağ ol ki, vətən oğlu, “Baba ocağı”nı yaratdın və bizləri bu xəcalətdən qurtardın.   

Seyfəddin Rzasoy, filologiya elmləri doktoru,

AMEA FOLKLOR İNTİTUTU Mifologiya şöbəsinin müdiri.